Ταξινόμηση των μουσικών οργάνων

Η ταξινόμηση των μουσικών οργάνων έχει μια ιστορία περίπου 2500 ετών και περνάει πολλές ανακατατάξεις μέχρι να καθιερωθεί τον 20ο αιώνα.

Εισαγωγικά

Λίγα λόγια για την ιστορία της ταξινόμησης των μουσικών οργάνων!

Ένα αρχαίο σύστημα ινδικής καταγωγής, που χρονολογείται από τον 4ο ή τον 3ο αιώνα π.Χ., στη Natya Shastra, μια θεωρητική πραγματεία για τη μουσική και τη δραματουργία, από τον Bharata Muni, χωρίζει τα όργανα σε τέσσερις κύριες ομάδες ταξινόμησης:

• όργανα όπου ο ήχος παράγεται από δονούμενες χορδές (tata vadya, «τεντωμένα όργανα»)
• όργανα όπου ο ήχος παράγεται από δονούμενες στήλες αέρα (susira vadya, «κοίλα όργανα»)
• όργανα κρουστών από ξύλο ή μέταλλο (Ghana vadya, «στερεά όργανα»)
• και κρουστά με δέρμα ή τύμπανα (avanaddha vadya, «σκεπασμένα όργανα»)

Ο Victor-Charles Mahillon υιοθέτησε αργότερα ένα σύστημα παρόμοιο με αυτό. Ήταν επιμελητής της συλλογής μουσικών οργάνων του Ωδείου στις Βρυξέλλες και για τον κατάλογο της συλλογής του 1888 διαιρέθηκαν τα όργανα σε τέσσερις ομάδες:

• έγχορδα
• πνευστά
• τύμπανα
• κρουστά

Αυτό το σχέδιο υιοθετήθηκε αργότερα από τους Erich von Hornbostel και Curt Sachs που δημοσίευσαν ένα εκτεταμένο νέο σχέδιο ταξινόμησης στο Zeitschrift für Ethnologie το 1914. Το σχέδιό τους χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα και είναι πιο γνωστό ως το σύστημα Hornbostel – Sachs (ή το σύστημα Sachs – Hornbostel).

Το αρχικό σύστημα Sachs – Hornbostel ταξινόμησε τα όργανα σε τέσσερις κύριες ομάδες:

• ιδιόφωνα, όπως το ξυλόφωνο, τα οποία παράγουν ήχο με δόνηση,
• μεμβρανόφωνα, όπως τύμπανα ή kazoo, που παράγουν ήχο από δονούμενη μεμβράνη,
• χορδόφωνα, όπως το πιάνο ή το τσέλο, που παράγουν ήχο από δονούμενες χορδές,
• αερόφωνα, όπως το εκκλησιαστικό όργανο ή το όμποε, τα οποία παράγουν ήχο με δόνηση στηλών αέρα.
• Αργότερα, ο Sachs πρόσθεσε μια πέμπτη κατηγορία, τα ηλεκτρόφωνα, όπως τα theremins, τα οποία παράγουν ήχο με ηλεκτρονικά μέσα. Σύγχρονα συνθεσάιζερ και ηλεκτρονικά όργανα εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία. Σε κάθε κατηγορία υπάρχουν πολλές υποομάδες.

Το σύστημα έχει επικριθεί και αναθεωρηθεί με την πάροδο των ετών, αλλά εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως από εθνομουσικολόγους και οργανολόγους. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα αυτής της κριτικής είναι ότι πρέπει να δοθεί προσοχή με τα ηλεκτρόφωνα, καθώς ορισμένα ηλεκτρονικά όργανα όπως η ηλεκτρική κιθάρα (χορδόφωνο) και μερικά ηλεκτρικά πλήκτρα (μερικές φορές ιδιόφωνα ή χορδόφωνα) μπορούν να παράγουν μουσική χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ή τη χρήση ενός ενισχυτή.

Στην ταξινόμηση των μουσικών οργάνων Hornbostel-Sachs, τα lamellophones θεωρούνται νυκτά ιδιόφωνα, μια κατηγορία που περιλαμβάνει διάφορες μορφές jaw harp και το ευρωπαϊκό mechanical music box, καθώς και την τεράστια ποικιλία αφρικανικών και αφρο-λάτιν thumb pianos όπως το mbira και marimbula.

— Από τη Wikipedia: Musical instrument classification

Τρόποι ταξινόμησης

Η ταξινόμηση των μουσικών οργάνων μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους.
Γνώμονας για μια κατάταξη μπορεί να είναι η ιστορική τους εμφάνιση και εξέλιξη, ο τρόπος παράγωγης του ήχου, τα υλικά κατασκευής κ.ά. Για παράδειγμα σε μια κλασική ορχήστρα, τα όργανα χωρίζονται ανάλογα με τον τρόπο εκτέλεσής τους σε τρεις κατηγορίες:

1. έγχορδα (strings) (τοξωτά) που είναι τα όργανα της οικογένειας του βιολιού και παίζονται με δοξάρι, (νυκτά) που παίζονται με τα δάχτυλα (άρπα) και πληκτροφόρα (πιάνο)
2. πνευστά (winds) τα όποια χρειάζονται το φύσημα του εκτελεστή και τα οποία διακρίνονται επιπλέον με βάση το αρχικό υλικό κατασκευής τους, σε
   1. ξύλινα (woodwinds) (όμποε) και
   2. χάλκινα (brass) (τρομπόνι)
3. κρούστα (percussions) τα οποία παίζονται με διαφόρων ειδών κτυπήματα. Χωρίζονται σε όργανα συγκεκριμένου και μη συγκεκριμένου τονικού ύψους (ξυλόφωνο/πιάτα).

Η εγκυρότερη ταξινόμηση των μουσικών οργάνων είναι αύτη των Curt Sachs και Erich M. von Hornbostel¹, (συστηματική κατάταξη), η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο στον φορέα, το σώμα δηλαδή της αρχικής ταλάντωσης και κατά συνέπεια στον τρόπο παράγωγης του ήχου. Χρησιμοποιεί για την κωδικοποίηση της ταξινόμησης το δεκαδικό σύστημα του Dewey, γνωστό από τη χρησιμοποίησή του στη βιβλιοθηκονομία.

¹ Curt Sachs & Erich M. von Hornbostel, «Systematik der Musikinstrumente», Zeitschrift für Ethnologie, xlvi (1914), 553–90.

Συστηματική κατάταξη μουσικών οργάνων συμφώνα με τους Sachs και von Hornbostel

1. Ιδιόφωνα (αυτόφωνα) (Idiophones): όργανα που παράγουν ήχους με την δόνηση του ίδιου του σώματός τους ( όργανα χωρίς ειδικό φυσικό φορέα της αρχικής ταλάντωσης, στα οποία τα ηχητικά κύματα από την αρχική ταλάντωση διαδίδονται αμέσως στον περιβάλλοντα χώρο χωρίς να μεσολαβεί το ίδιο το όργανο).
2. Μεμβρανόφωνα (Membranophones): όργανα στα οποία ο ήχος παράγεται από την ταλάντωση μιας τεντωμένης μεμβράνης (όργανα, των οποίων o ειδικός φυσικός φορέας της αρχικής ταλάντωσης είναι μεμβράνη).
3. Χορδόφωνα (Chordophones): όργανα στα οποία ο ήχος παράγεται από παλλόμενες χορδές, (o ειδικός φυσικός φορέας της αρχικής ταλάντωσης είναι η χορδές).
4. Αερόφωνα (Aerophones): όργανα στα οποία για την παραγωγή του ήχου χρησιμοποιείται ο αέρας, (όργανα, των οποίων o ειδικός φυσικός φορέας της αρχικής ταλάντωσης είναι στήλες αέρος).
   Στις τέσσερις αυτές κατηγορίες οργάνων προστίθεται και μία πέμπτη, η οποία είναι απόρροια των τεχνολογικών εξελίξεων του 20ου αιώνα.
5. Ηλεκτρόφωνα (Electrophones): είναι μουσικά όργανα στα οποία η παραγωγή του ήχου γίνεται μέσω ηλεκτρικών ταλαντώσεων. Στην παραγωγή του ήχου παρεμβαίνουν ηλεκτρικά συστήματα.

Classification of Musical instruments

Δείτε τα αναλυτικά άρθρα

Χάρτης των μουσικών οργάνων

Μπορείτε να κατεβάσετε την εικόνα σε μεγάλο μέγεθος 8333 x 5769 pixels
The chart of musical instruments